Σήμερα θα μιλήσουμε για τις ευεργετικές ιδιότητες του να ακούτε κλασσική μουσική, πόσο μάλλον να παίζετε
(Παρουσίαση για τα παιδιά του Μουσικού Σχολείου Βόλου)
Οι τρόποι για να προσεγγίσει κανείς ένα θέμα και να το αναλύσει, είναι σε γενικές γραμμές δυο: ο συναισθηματικός και ο ορθολογικός, ή επιστημονικός.
Αν ήθελα να σας κάνω να αγαπήσετε την κλασσική μουσική και να φύγετε από εδώ δακρυσμένοι, δεν θα ήταν καθόλου δύσκολο. Αλλά μόλις πάτε σπίτι, θα τα έχετε ξεχάσει όλα- αυτή την συναισθηματική προσέγγιση. Η μουσική μπορεί να είναι ικανή να δημιουργεί ποικίλα συναισθήματα. Ωστόσο βασίζεται σε καθαρά επιστημονική δομή: είναι μαθηματικά, είναι φυσική, είναι ακόμα και κβαντική. Κι αυτή την προσέγγιση, δύσκολα θα την ξεχάσετε.
Άλλωστε η ανάπτυξη τον τόνων και των κλιμάκων έγινε από τους αρχαίους Έλληνες φιλοσόφους που ασχολήθηκαν με την μουσική, όπως ο Πυθαγόρας ο οποίος εκτός από φιλόσοφος, ήταν και μαθηματικός και γεωμέτρης.
Αν πάμε στις μέρες μας τώρα, ο Νίκολα Τέσλα, ίσως και ο πιο σημαντικός φυσικός της εποχής μας -χωρίς αυτόν δεν θα είχατε τα κινητά, το wifi, το cern και πολλά άλλα- έχει πει:
Ο ήχος, αυτός που γίνεται αισθητός δια μέσου της ακοής μας, είναι ένα πακέτο ηχητικών κυμάτων, τα οποία παράγονται από σώματα που εκτελούν μηχανικές ταλαντώσεις (δονήσεις), και επομένως χαρακτηρίζονται ως μηχανικά κύματα που μεταφέρουν μηχανική ενέργεια.
Ο πρωταρχικός ήχος, σύμφωνα με τις μελέτες των αρχαίων Ινδών, δημιουργήθηκε κατά την διάρκεια αυτού που εμείς ονομάζουμε ως Big Bang, και έμοιαζε με το γνωστό ΩΜ. Κι όσο κι αν σας φαίνεται περίεργο, από τους πρώτους πολιτισμούς που ασχολήθηκαν με το Άπειρο, τη δομή και δημιουργία του σύμπαντος, τα σωματίδια και τα ηλεκτρομαγνητικά πεδία ήταν οι Αρχαίοι Ινδοί.
Αργότερα στη Δύση, ένας άλλος επιστήμονας, ο φυσικός Γουίνφριντ Όττο Σούμαν ανακάλυψε περίπου το 1952, τις θεμελιώδεις συχνότητες που καθορίζουν την γέννηση αλλά και συνέχιση του σύμπαντος και τις όρισε στα 7.83 Hz. Σε αυτές τις συχνότητες βρίσκεται η απήχηση του πλανήτη μας, της Γης μας και όλα τα έμβια όντα είναι συντονισμένα με αυτές
Σε μια πρόσφατη έρευνα, οι επιστήμονες ανακάλυψαν ότι το ανθρώπινο DNA είναι μια φράκταλ κεραία η οποία αλληλεπιδρά με όλα τα ηλεκτρομαγνητικά κύματα. Της Γης και του σύμπαντος. Τέτοιες κεραίες χρησιμοποιούνται στην ασύρματη τεχνολογία, όπως τα κινητά, την ψηφιακή τηλεόραση κλπ και βασίζονται στην φράκταλ γεωμετρία, που είναι γεωμετρικά σχήματα τα οποία έχουν τη μοναδική ιδιότητα της αυτο-ομοιότητας.
Άρα το σώμα μας δεν είναι καθόλου απαθές στο τι ακούει, και τι ενέργεια δέχεται μέσω των δονήσεων και συχνοτήτων ενός ακούσματος.
Και φτάνουμε στην μουσική. Η μουσική είναι ήχος. Ο θόρυβος είναι ήχος. Αλλά ο θόρυβος δεν είναι μουσική. Τι είναι αυτό που κάνει να διαφέρουν οι δυο αυτοί ήχοι;
Η οργάνωση τους. Η μουσική είναι μια τέτοια οργάνωση ήχων, που έχει ως σκοπό να προκαλέσει “κάτι” στον άνθρωπο – είτε αυτό είναι χαρά κι ευχαρίστηση, είτε ηρεμία και χαλάρωση, είτε άλλα συναισθήματα. Και αυτή η οργάνωση των ήχων λέγεται σύνθεση και ανήκει στις τέχνες.
Η μουσική είναι τόσο παλιά, όσο και η γλώσσα. Η μουσική χρονολογεί και εξελίσσει την ιστορία της ως παράλληλη μ’ εκείνη της Γλώσσας, οπότε και θεωρείται ως παράλληλη με την ανθρώπινη εξέλιξη.
Η Ινδία έχει μία από τις παλαιότερες μουσικές παραδόσεις του κόσμου – αναφορές στην ινδική κλασσική μουσική μπορούν να βρεθούν σε αρχαίες ιερές γραφές της Ινδουιστικής παράδοσης. Και φυσικά και η αρχαία Ελλάδα, αλλά και η Κίνα, έχουν πολύ παλιά παράδοση, ωστόσο αναφέρω την Ινδία, γιατί αργότερα θα δούμε τι έδειξαν επιστημονικές μελέτες εκεί.
Κλασσική μουσική
Με τον όρο κλασσική μουσική αναφέρεται ευρύτερα η δυτικοευρωπαϊκή μουσική δημιουργία που εκτείνεται σε μία αρκετά μεγάλη χρονική περίοδο, περίπου από το έτος 470 μ.Χ. μέχρι και τη σύγχρονη εποχή.
Το επίθετο «κλασσικός» προέρχεται από τη λατινική λέξη -classicus, σηματοδοτεί δηλαδή κάτι εξαιρετικό. Διάφοροι ορισμοί συνδέουν τον όρο με την ελληνική και λατινική αρχαιότητα, ως «συμμόρφωση του ύφους ή της σύνθεσης με τα πρότυπα της ελληνικής και λατινικής αρχαιότητας». Οι ορισμοί αυτοί μεταφέρθηκαν στην μουσική για να δηλώσουν περισσότερο την διάκριση μεταξύ της «έντεχνης» μουσικής από την λαϊκή ή παραδοσιακή. Η έννοια της κλασσικής μουσικής, παρέπεμπε επομένως σε μία «ανώτερη» μορφή μουσικής σύνθεσης, με «σοβαρούς» σκοπούς και πέρα από τον ψυχαγωγικό χαρακτήρα.
Σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη του 2006, έχει προταθεί πως οι ρίζες της δυτικής κλασσικής μουσικής βρίσκονται στην αρχαία αιγυπτιακή μουσική λόγω των μουσικών χειρονομιών και της αρχαίας αιγυπτιακής ορχήστρας η οποία χρονολογείται από το 2695 π.Χ. Η ανάπτυξη τον τόνων και των κλιμάκων έγινε από τους αρχαίους Έλληνες φιλοσόφους που ασχολήθηκαν με την μουσική, όπως τον Πυθαγόρα (6ος αιώνας π.Χ.) και τον Αριστόξενο (4ος αιώνας π.Χ.).
Ωστόσο ήταν τα μονωδικά άσματα των Γρηγοριανών μελών που άνοιξαν την αυλαία της κλασσικής μουσικής στη Δυτική Ευρώπη έως ότου περίπου το 1100. Μέχρι που την σκυτάλη πήρε η πολυφωνία στα τέλη του Μεσαίωνα και συνεχίστηκε στη διάρκεια της Αναγέννησης.
Βλέπουμε, δηλαδή, ιστορίες παράλληλες στους πολιτισμούς τόσο της Ινδίας και Ασίας, όπου η θρησκευτική μουσική να παίζει ρόλο στην εξέλιξη της μουσικής που αργότερα θα γίνει και κοσμική.
Η κλασσική μουσική στη Δύση θα ζήσει δόξα λαμπρή στην εποχή του Μπαρόκ, θα ακολουθήσει η προκλασσική και μετά η κλασσική περίοδος, στη συνέχεια η ρομαντική, η νεοκλασσική και μετά φτάνουμε στην σύγχρονη όπου εκεί πολλά πράγματα αλλάζουν.
Αλλά που βρίσκεται το μυστικό που κάνει την κλασσική μουσική τόσο υπέροχη και συνάμα ωφέλιμη; Βρίσκεται στη δομή της.
Η κλασσική μουσική έχει συγκεκριμένους κανόνες αρμονίας. Ωστόσο η κάθε νότα, ως γνωστόν, έχει τη δική της θεμελιώδη συχνότητα -αυτή που πιάνει το αυτί μας- αλλά παράγει ταυτόχρονα και πολλές αρμονικές. Ο συνδυασμός αυτός αρμονίας και αρμονικών, παράγει αυτές τις συχνότητες που είναι πιο κοντά στην απήχηση των συχνοτήτων της φύσης, του πλανήτη μας, άρα και της ανθρώπινης φύσης.
Η κλασσική μουσική όχι μόνο δανείζεται από τις φυσικές αυτές συχνότητες, αλλά πολλές φορές γίνεται περιγραφική και ξεκάθαρα αναφέρεται στη Φύση -κυριολεκτικά την υμνεί- όπως π.χ. η Καρδερίνα (κοντσέρτο του Βιβάλντι για φλάουτο), Οι 4 εποχές (επίσης του Βιβάλντι), ο Μολδάβας (του Σμέτανα) η Καταιγίδα, (σονάτα για πιάνο του Μπετόβεν), η 6η Συμφωνία του Μπετόβεν, γνωστή ως Ποιμενική Συμφωνία και η λίστα είναι μακρά κι εξαιρετικά όμορφη. Αξίζει να δείτε στα κλασσικά βίντεο του ΥΤ τα σχόλια των απλών ακροατών: “Ευχαριστώ το Θεό για την κλασσική μουσική”, “Πόσο με χαλαρώνει αυτό το κομμάτι”, “Πάντα συγκινούμαι όταν το ακούω”, ακόμα και από φοιτητές “Αυτό ακούω όταν έχω διάβασμα” και… πολλές πολλές καρδούλες!
Αλλά ας δούμε όμως πως η μελωδία και η αρμονία στο 3ο μέρος της Καταιγίδας του Μπετόβεν παρουσιάζεται εκτός από ακουστικά και οπτικά:
Φυσικά η κλασσική μουσική δεν ξέχασε ποτέ τις ιστορικές ρίζες της, που είναι η θρησκευτική μουσική, με κορυφαίους συνθέτες όπως ο π.χ ο Μπαχ, να συνθέτουν κοσμική μουσική θρησκευτικού περιεχομένου. Ένας άγνωστος στο ευρύ κοινό ύμνος γραμμένος από τον κατά τα άλλα γεμάτο πάθος Τσαϊκόφσκι, είναι τόσο πλούσιος σε “ιαματική” αρμονία και συχνότητες που θα την νιώσετε αμέσως από τα πρώτα μέτρα. Κλείστε τα μάτια κι ακούστε:
Είναι άπειρες οι επιστημονικές μελέτες που έχουν γίνει πάνω στο άκουσμα της κλασσικής μουσικής και όλες καταλήγουν στο ίδιο συμπέρασμα: Μας κάνει καλό να ακούμε κλασσική μουσική. Ειδικά για σας τους νέους που έχετε διάβασμα πολύ, οι μελέτες έχουν δείξει ότι μαθητές και φοιτητές αποδίδουν καλύτερα στα μαθήματα τους, κι ακόμα καλύτερα αν παίζουν οι ίδιοι μουσική.
Θα μπορούσαμε να εστιάσουμε σε 7 κύρια οφέλη:
- Μουσική για πνευματική εγρήγορση: Η μουσική μπορεί να ενισχύσει την πνευματική μας εγρήγορση και τη συγκέντρωση, σύμφωνα με μελέτη. Στη μελέτη συμμετείχαν νέοι εθελοντές οι οποίοι άκουσαν τις 4 Εποχές του Βιβάλντι, ενώ εκτελούσαν παράλληλα μια δύσκολη πνευματικά εργασία. Παράλληλα, οι επιστήμονες μετρούσαν την ηλεκτρική δραστηριότητα του εγκεφάλου των συμμετεχόντων. Από τα αποτελέσματα προέκυψε ότι οι συμμετέχοντες εκτέλεσαν την εργασία που τους υπέδειξαν οι ειδικοί πιο γρήγορα και με μεγαλύτερη ακρίβεια ακούγοντας Βιβάλντι, φτάνει τα σχετικά κομμάτια που άκουγαν να προέρχονταν από ζωντανή ηχογράφηση.
- Βοηθάει τους μαθητές στην μελέτη: Σύμφωνα με άλλη μελέτη του 2014, η οποία εξέτασε τις επιδόσεις παιδιών από φτωχικές συνοικίες του Σικάγο και του Λος Άντζελες, τα παιδιά που μαθαίνουν ένα νέο μουσικό όργανο μπορεί να αποκομίσουν ένα επιπρόσθετο όφελος: την ικανότητα να διατηρούν τις επιδόσεις τους στο σχολείο, σε υψηλά επίπεδα, ιδιαίτερα στην εκμάθηση ξένων γλωσσών. Στα πλαίσια της μελέτης, η οποία παρουσιάστηκε στο ετήσιο συνέδριο της Αμερικανικής Ψυχολογικής Ένωσης, διαπιστώθηκε ότι τα παιδιά ηλικίας 9 με 10 ετών που είχαν επίσης διδαχτεί μουσική, είχαν καλύτερες επιδόσεις στο διάβασμα σε σχέση με όσα δεν είχαν παρακολουθήσει μουσικά μαθήματα.
- Μειώνει την αρτηριακή πίεση: Άρα και το άγχος. Σύμφωνα με μια μελέτη του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης, η κλασσική μουσική μπορεί να βοηθήσει στη μείωση της αρτηριακής πίεσης, ενώ ραπ, ποπ και techno τους αύξησαν πραγματικά την αρτηριακή πίεση.
- Ενισχύει τη μνήμη: Εδώ πρέπει να κάνουμε ειδική μνεία στον Μότσαρτ, του οποίου η “τέλεια” μουσική έχει προσελκύσει το ενδιαφέρον των περισσοτέρων ερευνητών. Σύμφωνα με μια μελέτη, οι άνθρωποι που άκουγαν μουσική του Μότσαρτ έδειξαν αύξηση στη δραστηριότητα των εγκεφαλικών κυμάτων που συνδέονται άμεσα με τη μνήμη.
- Μειώνει τα επίπεδα του στρες – Καλύτερος ύπνος: Μια ξεχωριστή μελέτη διαπίστωσε ότι οι έγκυες γυναίκες που άκουγαν κλασική μουσική ήταν λιγότερο πιθανό να αισθάνονται στρεσαρισμένες στη διάρκεια της εγκυμοσύνης τους. Οι επιστήμονες ισχυρίζονται ότι οι ρυθμοί της κλασσικής μουσικής είναι παρόμοιοι με την ανθρώπινη καρδιά, πράγμα που διευκολύνει την αντιμετώπιση του άγχους. Η κλασική μουσική μπορεί να είναι μια εύκολη θεραπεία ακόμα και για την αϋπνία. Μια μελέτη του 2006 διαπίστωσε ότι οι μαθητές με διαταραχές του ύπνου κοιμούνται καλύτερα όταν κοιμούνται με κλασσική μουσική από όσους δεν έβγαλαν μουσική.
- Καταπολεμά την κατάθλιψη – ανακουφίζει από πόνους: Συνήθως όταν κάποιος είναι στα… «κάτω» του, έχει μια τάση να ξεφεύγει σε… χρήσεις και καταχρήσεις. ΜΗΝ το κάνετε ποτέ! Αρκετές μελέτες έχουν αποδείξει ότι η κλασσική μουσική βοηθά στην ανακούφιση από την κατάθλιψη και τη μελαγχολία. Στην πραγματικότητα, μια μελέτη από το Μεξικό ανακάλυψε ότι ακούγοντας κλασσική μουσική μπορεί να βοηθήσει τα συμπτώματα της κατάθλιψης με μεγαλύτερη ευκολία. Αλλά ακόμα και για τον πονοκέφαλο, οι «καλές» συχνότητες και δονήσεις του ακούσματος ενός έργου Μπαχ ή Μότσαρτ μπορεί να βοηθήσει στην ανακούφιση. Σύμφωνα με ερευνητές της Βρετανίας, η συνήθεια να ακούμε κλασσική μουσική έδειξε ότι περιορίζει σημαντικά την ανάγκη για κατανάλωση παυσίπονων!
- Σε κάνει ευτυχισμένο/η και βελτιώνει την παραγωγικότητα: Ακούγοντας κλασσική μουσική μπορεί να βοηθήσει στην αύξηση της έκκρισης της ντοπαμίνης, η οποία ενεργοποιεί τα κέντρα ανταμοιβής και ευχαρίστησης του εγκεφάλου. Μια μελέτη του 2013 διαπίστωσε ότι η μουσική μπορεί να βοηθήσει τους ανθρώπους να έχουν μια καλύτερη διάθεση, ενώ άλλες πάλι μελέτες έχουν αποδείξει ότι η μουσική κάνει τις επαναλαμβανόμενες εργασίες πιο ευχάριστες και ενισχύει την παραγωγικότητα. Μια μελέτη που πραγματοποιήθηκε από ερευνητές του Πανεπιστημίου του Μέριλαντ διαπίστωσε ότι ειδικά το άκουσμα της Μπαρόκ μουσικής στην αίθουσα ανάγνωσης μπορεί να βοηθήσει στη βελτίωση της αποτελεσματικότητας και της ακρίβειας στους ακτινολόγους».
Τέλος, Ινδοί επιστήμονες αναφέρουν σε δική τους ξεχωριστή μελέτη ότι οι Βέδες (ινδικοί ιεροί ύμνοι), βρίσκονται στην κορυφή της ωφελιμότητας (βάσει πειραμάτων στην ανάπτυξη φυτών), ακολουθεί η ενόργανη Ινδική μουσική, ενώ αμέσως μετά είναι η κλασσική μουσική. Στον… πάτο της κατάταξης είναι η ροκ, ακόμα πιο κάτω κι από την σιωπή!
Κάποιοι λένε ότι είμαστε ό,τι τρώμε. Το πιο σωστό θαρρώ θα ήταν, είμαστε ό,τι ακούμε.
Για όσους, λοιπόν, δεν έχετε το συνήθειο να ακούτε κλασσική μουσική, όπως συμβαίνει στις άλλες Ευρωπαϊκές χώρες, ξεκινήστε από τώρα να την εντάξετε στην καθημερινότητα σας. Δοκιμάστε ένα ήσυχο “μουσικό χαλί” την ώρα του διαβάσματος, λίγο πριν τον ύπνο, ή ακόμα την ώρα του γεύματος, και πολύ σύντομα θα δείτε τη διαφορά!
Και φυσικά η πρακτική εξάσκηση του οργάνου σας από λίγο ανάμεσα στα μαθήματα, είναι το καλύτερο διάλειμμα για να πάτε από το ένα θέμα στο άλλο, δίνοντας μια μουσική ανάσα στο σώμα, στο πνεύμα και στον νου!
