Η μουσική δεν βρίσκεται στις νότες, αλλά στη σιωπή μεταξύ τους
Wolfgang Amadeus Mozart
Πολλές φορές με ρωτάνε οι μαθητές μου ποιο είδος, ύφος, μέρος της μουσικής μου αρέσει περισσότερο και δεν χρειάζομαι χρόνο για να απαντήσω. Η αγαπημένη μου μουσική, είναι… οι παύσεις!
Κάθε είδους παύση του ήχου. Μικρή και σύντομη, ή πιο μεγάλη σε διαρκείας, έως και η απόλυτη έλλειψη κάθε μουσικού ή οποιουδήποτε άλλου ήχου. Γουρλώνουν τα μάτια με τέτοια απάντηση από καθηγήτρια μουσικής. Κι όμως το ομολογώ. Με την απόλυτη σιγή, δεν έχω να συγκρίνω κανέναν άλλον ήχο!
Η παύση σ’ ένα μουσικό κομμάτι είναι ένα διάστημα σιωπής, που χαρακτηρίζεται από ένα σύμβολο που δηλώνει τη διάρκεια της. Κάθε σύμβολο παύσης αντιστοιχεί με μια συγκεκριμένη αξία. Όπως και οι νότες. Οι παύσεις αυτές είναι τόσο απαραίτητες, όσο και ο αέρας που αναπνέουμε.
Η παύση σ’ ένα μουσικό κομμάτι είναι ένα διάστημα σιωπής, που χαρακτηρίζεται από ένα σύμβολο που δηλώνει τη διάρκεια της. Κάθε σύμβολο παύσης αντιστοιχεί με μια συγκεκριμένη αξία. Όπως και οι νότες. Οι παύσεις αυτές είναι τόσο απαραίτητες, όσο και ο αέρας που αναπνέουμε.
Μια μικρής διάρκειας παύση, δηλώνει κόμμα, άνω τελεία ή και τελεία σε μια μουσική φράση. Είναι απαραίτητη για τις μουσικές αναπνοές, για το κλείσιμο μια φράσης και άνοιγμα μιας άλλης. Μεγαλύτερες σε αξία παύσεις, που μπορεί να είναι ακόμα και ολόκληρα μέτρα, δίνουν πάντα την ευκαιρία για μουσικό διάλογο.
Σ’ ένα ντουέτο, για παράδειγμα, εκείνη η φωνή που μπορεί να είναι και η κυρίαρχη ή η πρώτη, μπορεί κάποια στιγμή να ‘σωπάσει’, αφήνοντας τον συνομιλητή να πάρει το λόγο και να εκφράσει με τη σειρά του την δική του φωνή. Σ’ ένα κοντσέρτο, το σολιστικό όργανο παραχωρεί ευγενικά τον πρωταγωνιστικό ρόλο του στην ορχήστρα, για λίγο, κι αυτή η εναλλαγή του ρόλου της από απλά συνοδευτικού σε πρωταγωνιστικό, χαρίζει διαφορετικό άκουσμα ευχάριστο, πλούσιο σε ήχους και αρμονίες, μέχρι να γίνει η επιστροφή στον σολίστα. Άρα η σιωπή του σολίστα στην ουσία δεν είναι απουσία ήχου, αλλά παρουσία ενός άλλου ακόμα πιο μαζικού.
Όμως η απόλυτη μαγεία της παύσης συναντιέται σε συμφωνικά έργα, όπου μέσα από τις παύσης μπορεί κανείς να ακούσει και ξεχωρίσει ποικίλα ηχοχρώματα και φωνές, γιατί εκεί που σωπαίνουν κάποια όργανα, δίνουν τη δυνατότητα σε κάποια άλλα να αναδειχτούν. Και, για μένα, η λαμπρότερη όλων των παύσεων είναι… η Grande Pausa! Η μαγική εκείνη στιγμή ενός συμφωνικού έργου που ο συνθέτης κόβει απότομα κάθε μουσικό ήχο και δίνει τη δυνατότητα στο αυτί του ακροατή να ακούσει όλες τις αρμονικές που πάλλονται ακόμα στον χώρο από το τελευταίο ακόρντο του συνόλου.
Κι ενώ θα έπρεπε να θεωρείται ως μουσική αναπνοή, όπως όλες οι άλλες, η απότομη έλλειψη κάθε ήχου θυμίζει περισσότερο κόψιμο αναπνοής – gasp. Η σιωπή εκείνη τη στιγμή κάνει ακόμα μεγαλύτερο θόρυβο από το σύνολο δεκάδων οργάνων που μπορεί πριν να έπαιζαν όλα μαζί γρήγορα και δυνατά. Έχει δύναμη ξαφνικού θανάτου κι ο επόμενος μουσικός ήχος που την σπάει αποκτά λυτρωτικό χαρακτήρα, σαν ελπίδα αναγέννησης. Χωρίς αυτή την προηγούμενη σιωπή, ο μουσικός ήχος αυτός δεν θα είχε την ίδια αξία.
Λατρεύω τις παύσεις για την μαγεία και τη δύναμη που έχουν. Δύναμη κρυφή. Δύναμη ταπεινή. Δύναμη ανώνυμη. Κανείς δεν αναφέρεται ποτέ σε αυτές. συνήθως αναφέρονται στο είδος, την κλίμακα που είναι το κομμάτι γραμμένο, την εποχή κλπ, ποτέ όμως στις ταπεινές παύσεις, που χωρίς αυτές η μουσική θα ήταν αδύνατον να υπάρξει.
Σχεδόν… ποτέ. Γιατί μια φορά, είχα την τύχει να παρακολουθήσω μια συναυλία της Φιλαρμονικής της Νέας Υόρκης με αφιέρωμα στον συνθέτη κινηματογράφου, Τζον Γουίλιαμς, ο σκηνοθέτης Σπίλμπεργκ, ο οποίος έκανε μια εξαιρετική εισαγωγή στο έργο του, έκανε και ειδική μνεία στην παύση που επέλεξε ο συνθέτης σε μια στιγμή κορύφωσης της αγωνίας.
Συγκεκριμένα, πρόκειται για την ταινία Ιντιάνα Τζόουνς, και σε μια σκηνή που ένας από τους φίλους του Τζόουνς παλεύει με τους “κακούς” της υπόθεσης στην σκεπή του βαγονιού ενός τρένου εν κινήσει, η μουσική που είναι αγωνιώδης και γρήγορη, φουλ ακουσμάτων από πολλά όργανα, αντί να κορυφωθεί κι αυτή στην κρίσιμη στιγμή, ο Γουίλιαμς προτίμησε να κάνει μια… παύση! Και με αυτό τον τρόπο, είπε ο Σπίλμπεργκ, ο συνθέτης μιμήθηκε το κόψιμο της αναπνοής που παθαίνει κανείς όταν πάρει τρόμο.
Δείτε τη σκηνή και το επίμαχο σημείο ξεκινάει μετά τα 4:30 λεπτά:
